غواصی فنی
اصطلاح غواصی فنی را نخستین بار مایکل مندونو که سردبیر مجله غواصی آکواکورپس بود بکار گرفت. اما مفهوم اصطلاح غواصی فنی درگیر شدن غواصان در برخی فعالیتهای غواصی است که معمولاً فراتر از محدودیتهای مجاز غواص تفریحی برشمرده میگردند بهعنوانمثال در غواصی فنی برای رسیدن به عمق دلخواه غواصان از محدوده مجاز عمق (۴۲ متر) پا فراتر میگذارند.
غواصی فنی (گاهی بهعنوان غواصی تکنیکال نامیده میشود)غواصی است که بیش از غواصی تفریحی نیاز به آموزشهای پیشرفته، تجربه گسترده، تجهیزات تخصصی و اغلب تنفس گازهای دیگر تنفسی غیر از هوا و یا نایتروکس دارد.
برخی از اختلافنظرهای حرفهای در این میان وجود دارد. تا همین اواخر ،استفاده از نایتروکس در غواصی، غواصی فنی در نظر گرفته میشد، اما برخی میگویند که غواصی فنی هر نوع از غواصی است که ریسک بالاتری نسبت به غواصی تفریحی دارا است. بااینحال، برخی از مدافعان معتقدند که باید به غواصی که به درون محیطهای سرپوشیده نفوذ میکند باید غواص فنی اطلاق کرد و برخی دیگر به دنبال تعریف غواصی فنی صرفاً در محدوده غواصی موردنیاز به برداشت فشار هستند.
بههرحال حتی کسانی که در تعاریف گستردهای از غواصی فنی به توافق نظر رسیدهاند، ممکن است در تعریف مرزهای دقیق میان غواصی فنی و تفریحی اختلافنظرهایی داشته باشند. یکی از مواردی که بر اساس آن و بهطورکلی توافق شده است آن است که هر غواصی که در آن پارامترهایی مانند وجود سقف بالای سر مانع از امکان بالا آمدن عمودی امن و صعود مستقیم به سطح آب گردد باید خارج از محدوده غواصی تفریحی در نظر گرفته شود. بنابراین غواصی در چنین محیطهایی نیاز به آموزشهای تخصصی همراه با صدور گواهینامههای پیشرفته دارد که شامل موارد زیر است :
غواصیهای نیازمند به برداشت فشار(که در آن جذب گاز نیتروژن در بافتهای بدن غواص مانع صعود امن و مستقیم و بدون توقف برداشت فشار میگردند)
غواصی در غار،آبهای یخزده و یا کشتیهای غرقشده(که نفوذ در محل موردنظر (در یک غار و یا کشتی غرقشده و یا در زیر یخ) مانع صعود مستقیم به سطح میگردند)
انجمن مربیان حرفهای غواصی PADI، که بزرگترین موسسه آموزشی غواص تفریحی در جهان است،غواصی فنی را اینگونه تعریف میکند:
نوعی دیگر از غواصی که در آن غواصان نیاز به آموزشهای خاص داشته و فراتر از محدودیتهای غواصی تفریحی عمل میکنند.غواصی فنی بیشتر بهعنوان فعالیتی است که شامل یک یا بیشتر از موارد زیر میگردند .
۱- غواصی فراتر از عمق ۴۰ متر
۲- نیاز به توقف در مرحله رفع فشار
۳- غواصی در محیطهای سرپوشیده فراتر از ۴۰ متر خطی از سطح
۴- استفاده از مخلوطهای گازی متعدد
سازمان ملی اقیانوسی و جوی NOAA غواصی فنی را اینگونه تعریف میکند:
غواصی فنی واژهای است مورداستفاده برای توصیف تمامی روشهای غواصی که بیش از محدودیتهای تحمیلشده بر عمق و یا زمان غوطهوری غواصی تفریحی اعمال میگردند.غواصی فنی اغلب مستلزم استفاده از مخلوط گاز ویژه تنفسی (بهغیراز هوای فشرده)است. نوع مخلوط گاز استفادهشده با در نظر گرفتن حداکثر عمق، یا طول زمانی که غواص در نظر دارد در زیرآب باقی بماند تعیین میشود درحالیکه بیشترین عمق توصیهشده برای غواصی تفریحی ۴۰ است،غواصان فنی ممکن است در محدوده میان ۵۰ تا ۱۰۰ متر و گاهی اوقات حتی عمیقتر غواصی کنند .در غواصی فنیتقریباً همیشه نیاز به یک یا چند “توقف” اجباری رفع فشار پیش از بالا آمدن به سطح دارد و پس از صعود غواص نیازمند مراقبتهای خاصی است.
در غواصی فنی ممکن است غواصی در عمقی عمیقتر نسبت به محدوده ۴۰ متری یا غواصی در محیطی سربسته بدون هیچ دسترسی مستقیم به سطح و یا نفوذ نور طبیعی انجام گردد. چنین محیطهایی ممکن است شامل غارهای آب شیرین و آبشور و درون کشتیهای غرقشده باشد. در بسیاری از موارد غواصی فنی نیاز است تا غواص برای رفع فشار برنامهریزی نموده و در طول صعود به سطح تعدادی توقف برداشت فشار داشته باشد.
همچنین غواصی فنی و تنفس هوا در عمقهای زیاد میتواند اختلالتی مانند بیحسی و خوابآلودگی نیتروژن نارکوسیس که بهطورمعمول در عمق ۳۰ متر یا بیشتر بروز نموده و یا خطر مسمومیت اکسیژن بر اساس بالا رفتن فشار نسبی اکسیژن در مخلوط تنفسی را افزایش دهد. به همین دلیل در غواصیهای فنی اغلب از مخلوطهای دیگر تنفسی استفاده میگردند.این عوامل باعث افزایش سطح ریسک شده و نیاز به آموزشهای لازم را برای غواصی فنی بهمراتب فراتر از آنچه که موردنیاز برای غواصی تفریحی است مینماید.اینیک تعریف نسبتاً محافظهکارانه از غواصی فنی است.
عدم توانایی صعود بهطور مستقیم
در غواصی فنی یا معادل آن ممکن است غواصی در محیطهایی که در آن غواص با خیال راحت نمیتواند بهطور مستقیم به سطح بازگردد انجام شود و یا به علت نیاز به رفع فشار ملزم به توقفهای اجباری برداشت فشار گردد.در این شکل از غواصی اتکای بسیار بیشتری بر تجهیزات غواصی و آموزش غواصی شده چراکه غواص باید تا زمان ایمن صعود در زیرآب باقی بماند.
غواص در پایان هر غوص طولانی یا عمیق ممکن است نیاز به انجام توقف برداشت فشار برای جلوگیری از بیماری تراکم زدایی داشته باشد.زیرا گازهای بیاثر در سوختوساز بدن در گازهای تنفسی غواص، مانند نیتروژن و هلیوم، به بافتهای بدن زمانی که تحتفشار بالا هستند در طول مرحله عمیق غواصی به هنگام استنشاق جذب بافتها میگردند.
این گازهای حلشده را باید بهآرامی از بافتهای بدن و با “توقف” در اعماق مختلف در طی صعود به سطح آزاد نمود.در سالهای اخیر،غواصان فنی به خطرهای تهدیدکننده با افزایش عمق پی بردهاند و از توقفهای برداشت فشار برای کاهش خطر تشکیل حباب قبل از صعود به سطح با استفاده از الگوهای علمی برداشت فشار مانند الگوی مدرج کاهنده حباب که از روشهای سنتی جدولهای غواصی بسیار ایمنتر و کارآمدتر است بهره میبرند.
غواصی فنی مخلوطهای گازی تنفسی مانند نایتروکس را در قسمت شروع و پایان غوص تنفس میکنند. برای جلوگیری از حالت بیحسی و خوابآلودگی نیتروژن درحالیکه در حداکثر عمق قرار دارند از تری میکس که در آن هلیم بهجای نیتروژن در مخلوط تنفسی غواص گنجاندهشده است استفاده میکنند و سپس در طی توقف رفع فشار در آبهای بسیار کمعمق از اکسیژن استفاده میشود.
وجود فضای سرپوشیده و عدم امکان رسیدن مستقیم به سطح در فعالیتهای زیر سقف فیزیکی به وجود میآورد:
- غواصی غار – نفوذ و غواصی درون غارها.
- غواصی عمیق – غواصی در عمقهای بسیار زیاد.
- غواصی در آبهای یخزده – غواصی در زیر سطوح یخ.
- غواصی در کشتیهای غرقشده – غواصی و نفوذ به درون بدنه کشتیهای غرقشده.
غواصی فنی ممکن است در آبهای که در آن چشم انسان میدان دید مناسبی ندارد و یا براثر شرایطی خاص، نور بسیار کم است انجام گردد.از همین رو نیاز به دانش و مهارت گسترده و بهکارگیری آن در چنین محیطی که اغلب ترکیبی از دید کم و جریان زیاد آب باعث دشواریهای متعددی میشود بوده و از همین رو غواصی فنی را فوقالعاده مخاطرهآمیز مینماید.
اگرچه گواهینامههای تخصصی استانداردشدهای برای غواصی در محیطهایی بادید بسیار محدود وجود ندارد اما برخی از مربیان خود دورههای آموزشی سفارشی خود را برای کمک به دیگران برای راحتتر کردن غواصی در چنین شرایطی ارائه نمودهاند.
انجمن مربیان حرفهای غواصی (PADI) اجازه میدهد تا مربیان آن نسبت به شرایط موردنیاز خود (مانند دید محدود) به پژوهش ، تهیه راهکارها و ارائه طرح درس دورههای تخصصی متمایز نموده و آن دوره تخصصی را بهعنوان “تخصص متمایز” به مراکز پژوهشی انجمن مربیان حرفهای غواصی ارجاع داده تا پس از تائید برای آموزش دادن آن تخصص به دانشجویان خود مجوز آموزشی کسب نمایند.
غواصی فنی ممکن است با استفاده از مخلوطی از گازهای تنفسی بهغیراز هوا مانند Trimix، هلیوکس و هلی ایر. تنفس هوای معمولی (با ۲۱% اکسیژن) در اعماق بیشتر از ۵۵ متر خطر مسمومیت با اکسیژن را دارا و مرگبار است. اولین نشانه مسمومیت اکسیژن معمولاً تشنج بدون هشدار است که معمولاً به مرگ میانجامد،البته گاهی اوقات غواص ممکن است علائمی هشداردهنده قبل از تشنج حس کند که میتواند: توهم شنوایی و بصری، حالت تهوع، انقباض ناگهانی (بهخصوص در صورت و دستها)، تحریکپذیری و نوسانات خلقوخوی و سرگیجه باشد. همچنین با افزایش فشار و عمق نیتروژن تبدیل به مخدر میشود و درنتیجه کاهش توانایی برای واکنش نشان دادن و یا فکر کردن را به دنبال دارد. با اضافه کردن گاز هلیم به مخلوط تنفسی غواصان میتوان این اثرات را کاهش داد زیرا هلیوم خواص مشابه را در عمق ندارد. در این مخلوط گاز همچنین میتوان میزان اکسیژن را بهمنظور کاهش خطر مسمومیت با اکسیژن کاهش داد.در این هنگام اکسیژن به زیر ۱۸% کاهش مییابد که به نام ترکیب هیپوکسی شناختهشده است و میتوان آن را بهعنوان گاز تنفسی بهطور امن استفاده کرد.
نایتروکس یکی دیگر از مخلوط گازی مشترک است ، ولی به دلیل بالا بودن میزان اکسیژن در آن برای غواصی عمیق استفاده نمیشود. افزایش درصد اکسیژن در نایتروکس باعث بالا رفتن میزان جذب اکسیژن و کاهش جذب نیتروژن در بدن غواص میگردند.همچنین میزان کم درصد نیتروژن امکان انجام تعداد بیشتری غوص و غواصیهای متعددی را نسبت به هوای تنفسی معمولی به وجود میآورد. محدوده عمق نایتروکس بستگی به درصد اکسیژن استفادهشده در آن دارد و استفاده از نایتروکس نیاز به آموزشهای بیشتر و دانش لازم بهمنظور استفاده بیخطر و درک اثرات این گازها بر روی بدن در غواصی دارد.
غواصان فنی ممکن است از تجهیزات غواصی غیرمعمول استفاده کنند. بهطورمعمول ، غواصی فنی طولانیتر از مدت متوسط غواصی تفریحی است.غواصان فنی معمولاً حامل حداقل دو تانک،هرکدام با رگلاتور جداگانه خود میباشند.امروزه غواصان با استفاده گسترده از دوباره تنفس گرها که امکان حملونقل آسانتری نسبت به غواصی با تانکهای متعدد دارد مدتزمان و عملکرد غواصی خود را افزایش میدهند.
غواصی فنی نیاز به تجهیزات و آموزش تخصصی دارد. بسیاری از سازمانهای آموزش غواصی فنی وجود دارد:
غواصی فنی بینالمللی(TDI)
اکتشافات جهانی زیرآب (GUE)
انجمن بینالمللی اسکوبای حرفهای (PSAI)
انجمن بینالمللی غواصان نایتروکس و فنی (IANTD)
انجمن ملی مربیان زیرآب (NAUI)
علوم و فناوری غواصی (DSAT)، که بازوی فنی انجمن مربیان حرفهای غواصی (PADI)
مدرسه غواصی بینالملل (SSI)
باشگاه زیرآبی بریتانیا(BSAC)